چشمانداز تشکیل اپک گازی
نشست «مجمع کشورهای صادر کننده گاز» دوشنبه نهم اردیبهشت ۸۷ در تهران برگزار میشود و روسیه اساسنامه پیشنهادی تأسیس سازمانی موسوم به «اوپک گازی» را در این گردهمایی ارائه خواهد داد. ایران قبلاً در این زمینه طرحی را ارائه داده است که بیشتر به اساسنامه سازمان اوپک شباهت دارد، اما در طرح روسیه اهداف و وظایف «مجمع کشورهای صادر کننده گاز» بسیار ملایمتر تنظیم گردیده و وظیفه سازمان را بیشتر متوجه تهیه فرمولی برای تعیین قیمت گاز و بررسی مسیرهای جدید خطوط لوله انتقال گاز میداند. این اقدام مسکو در واقع پاسخی به پیشنهادات ایران در زمینه ایجاد مجمع مذکور است و برای 15 کشور علاقهمند به مشارکت در ایجاد آن ارسال شده است.
بحث تشکیل اوپک گازی در سال ۲۰۰۲ از سوی روسیه مطرح شد اما برای مدتی مسکوت ماند و بعدا از سوی رئیس جمهور ایران در خلال برگزاری کنفرانس سازمان همکاریهای شانگهای در سال ۲۰۰۶ مجدداً مطرح شد. متعاقباً در آستانه ششمین نشست شورای صادرکنندگان گاز در دوحه قطر، موضوع از سوی رهبر انقلاب مطرح گردید. ایده تشکیل کارتلها از سوی تولید کنندگان مطرح و پیگیری میشود و هدف از برپایی چنین تشکلهایی ایجاد امنیت عرضه، ثبات بازار و ایجاد درآمد پایدار عنوان میشود و در مقابل، مصرف کنندگان، ایجاد این نوع تشکلها را به نفع خود نمیدانند زیرا موجب افزایش قیمت و کاهش قدرت چانه زنی آنها در قبال فروشندگان میشود. در حال حاضر مهمترین کارتل فعال انرژی اوپک است و طبیعی است فکر ایجاد هر کارتل دیگری در زمینه انرژی با مسائل این سازمان مقایسه و ارزیابی شود، همچنان که ایده اولیه برپایی یک تشکل گازی به جای اوجک، به اوپک گازی معروف شده است. البته بین مسائل نفت و گاز تفاوتهایی وجود دارد اما از نظرگاه عرضه و تقاضای جهانی دارای شباهتهایی هستند. 70 درصد از ذخایر نفت جهان در اختیار ۷ کشور و ۷۰ درصد از تولید آن نیز به وسیله ۱۳ کشور صورت میگیرد. همچنین ۷۰ درصد از صادرات جهانی نفت از سوی ۱۰ کشور انجام میشود. در مورد گاز، ۷۰ درصد از ذخایر جهانی آن در اختیار 7 کشور و 70 درصد تولید، توسط ۱۰ کشور و همچنین ۷۰ درصد از صادرات گاز به وسیله ۱۰ کشور صورت میگیرد. ارقام فوق نشان میدهد انحصار تولید و صادرات گاز در حد نفت و بلکه قویتر از آن است و بازیگران جهانی گاز حتی بدون تشکیل کارتل هم از توان بالای چانهزنی برخوردارند.
در حال حاضر ایده تشکیل اوپک گازی با موافقت و مخالفتهایی مواجه است. برخی تولیدکنندگان عمده گاز با تشکیل اوپک گازی با احتیاط برخورد میکنند زیرا با توجه به انحصاری بودن ذخایر و تولید گاز ترجیح میدهند به طور انفرادی در بازار حضور داشته باشند و از برخی محدودیتها نظیر سهمیهبندی تولید و صادرات و رعایت محدودیت قیمت، نظیر آنچه در اوپک وجود دارد، رها باشند. از جمله این کشورها اندونزی و روسیه هستند. اندونزی از شکلگیری این تشکل در حد شورا و بدون الزام مصوبات آن حمایت میکند و روسیه با اظهارات ضد و نقیض، قاطعیتی برای شکلگیری آن دست کم در برهه زمانی کنونی ابراز نمیدارد. اکثر کارشناسان روسی و اعضای کمیته امور انرژی دوما نیز از حامیان جدی ایجاد اوپک گازی هستند، اما مقامهای رسمی این کشور، موضع دیگری دارند کما اینکه وزیر انرژی روسیه قبلاً اعلام کرده بود روسیه با این نظر مخالف است و نباید به سوی ایجاد یک کارتل گازی حرکت کنیم. در حالیکه تشکیل اوپک گازی این امکان را به مسکو میدهد که نظرات خود را در امر صدور و قیمتگذاری گاز صادراتی به اروپاییها دیکته کند و وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا را افزایش دهد. حساسیت روسیه در این مورد به این علت است که هرگونه پاسخ روشن این کشور، به طور مستقیم بر وضعیت ژئوپولیتیک قدرتهای جهانی تأثیر میگذارد و احتمالاً روسیه برای چنین وضعیتی آمادگی لازم ندارد.
گروه دیگر، کشورهای صنعتی مصرف کننده انرژی و به تبع آنها آژانس بینالمللی انرژی است که وظیفه هماهنگی در سیاستهای مصرف نفت آنها را به عهده دارد و با تشکیل کارتل گازی مخالف هستند. برخی اعضای کنگره آمریکا اعتقاد دارند ایجاد «اوپک گازی» با حضور کشورهایی مانند روسیه و ایران در بلندمدت یک تهدید جدی برای عرضه منابع انرژی جهانی است و علاوه بر تأثیر منفی در روابط مسکو و واشنگتن حتی میتواند امنیت ملی ایالات متحده را به خطر اندازد. اروپا نیز از تشکیل اوپک گازی ناراحت خواهد بود. زیرا این امر میتواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از 290 دلار به ازای هزار متر مکعب به 400 و حتی 500 دلار افزایش دهد. همچنین رئیس آژانس بینالمللی انرژی عنوان کرده بود، حاکم ساختن مکانیزم کنترل میزان تولید و قیمتگذاری در قراردادهای گازی امکانپذیر نیست.
به طور کلی همانطور که عنوان شد از منظر مصرف کنندگان، تشکیل کارتل تولیدی مطلوب نیست و آینده روشنی را برای آنها ترسیم نمیکند، اما کشورهای صادر کننده گاز به طور کلی با چنین ایدهای موافقند. از نظر اجرایی به دلیل این که اکنون بیشتر قراردادهای گازی بلندمدت است و نمیتوان قیمت آن را خارج از قرارداد تغییر داد و نقل و انتقال گاز نیز از طریق خط لوله صورت میگیرد، کارتل گازی نمیتواند نقش فعالی به عهده داشته باشد. البته موضوعاتی نظیر حجم صادرات و ارائه مکانیزمهایی برای تنظیم قیمت گاز از نکات مورد علاقه اعضا خواهد بود. با توجه به رشد معاملات گاز طبیعی (LNG) که بیش از ۵ برابر رشد معاملات گاز مایع از طریق خط لوله است و از نظر ساختار معاملاتی شبیه نفت است، پیشبینی میشود حجم معاملات گاز مایع در ۱۰ سال آینده در وضعی مشابه معاملات نفت باشد و از این نظر تشکیل اوپک گازی توجیهپذیر خواهد بود. از نظر اقتصادی تشکیل اوپک گازی در کوتاه مدت منافع چندانی برای کشورهای صادر کننده گاز در بر ندارد اما به لحاظ سیاسی و به خصوص برای کشور ما که از جانب آمریکا و متحدانش در معرض فشار انزوا قرار دارد، می تواند به عنوان اهرم خنثی کننده مطرح باشد. بنابراین با توجه به منافع سیاسی و آینده روشن اقتصادی چنین تشکلی، کشور ما باید با پیگیری جدی موضوع، از بانیان اصلی آن باشد.
این مقاله در تاریخ۱۲/۲/۸۷در روزنامه دنیای اقتصاد، در تاریخ۱۴/۲/۸۷در روزنامه همشهری، در تاریخ ۱۶/۲/۸۷ در هفته نامه آتیه، در تاریخ ۴/۲/۸۷ در سایت تخصصی آفتاب و در تاریخ ۷/۲/۸۷ در سایت خبرگزاری اقتصادی ایران توسط اینجانب به چاپ رسیده است.
بحث تشکیل اوپک گازی در سال ۲۰۰۲ از سوی روسیه مطرح شد اما برای مدتی مسکوت ماند و بعدا از سوی رئیس جمهور ایران در خلال برگزاری کنفرانس سازمان همکاریهای شانگهای در سال ۲۰۰۶ مجدداً مطرح شد. متعاقباً در آستانه ششمین نشست شورای صادرکنندگان گاز در دوحه قطر، موضوع از سوی رهبر انقلاب مطرح گردید. ایده تشکیل کارتلها از سوی تولید کنندگان مطرح و پیگیری میشود و هدف از برپایی چنین تشکلهایی ایجاد امنیت عرضه، ثبات بازار و ایجاد درآمد پایدار عنوان میشود و در مقابل، مصرف کنندگان، ایجاد این نوع تشکلها را به نفع خود نمیدانند زیرا موجب افزایش قیمت و کاهش قدرت چانه زنی آنها در قبال فروشندگان میشود. در حال حاضر مهمترین کارتل فعال انرژی اوپک است و طبیعی است فکر ایجاد هر کارتل دیگری در زمینه انرژی با مسائل این سازمان مقایسه و ارزیابی شود، همچنان که ایده اولیه برپایی یک تشکل گازی به جای اوجک، به اوپک گازی معروف شده است. البته بین مسائل نفت و گاز تفاوتهایی وجود دارد اما از نظرگاه عرضه و تقاضای جهانی دارای شباهتهایی هستند. 70 درصد از ذخایر نفت جهان در اختیار ۷ کشور و ۷۰ درصد از تولید آن نیز به وسیله ۱۳ کشور صورت میگیرد. همچنین ۷۰ درصد از صادرات جهانی نفت از سوی ۱۰ کشور انجام میشود. در مورد گاز، ۷۰ درصد از ذخایر جهانی آن در اختیار 7 کشور و 70 درصد تولید، توسط ۱۰ کشور و همچنین ۷۰ درصد از صادرات گاز به وسیله ۱۰ کشور صورت میگیرد. ارقام فوق نشان میدهد انحصار تولید و صادرات گاز در حد نفت و بلکه قویتر از آن است و بازیگران جهانی گاز حتی بدون تشکیل کارتل هم از توان بالای چانهزنی برخوردارند.
در حال حاضر ایده تشکیل اوپک گازی با موافقت و مخالفتهایی مواجه است. برخی تولیدکنندگان عمده گاز با تشکیل اوپک گازی با احتیاط برخورد میکنند زیرا با توجه به انحصاری بودن ذخایر و تولید گاز ترجیح میدهند به طور انفرادی در بازار حضور داشته باشند و از برخی محدودیتها نظیر سهمیهبندی تولید و صادرات و رعایت محدودیت قیمت، نظیر آنچه در اوپک وجود دارد، رها باشند. از جمله این کشورها اندونزی و روسیه هستند. اندونزی از شکلگیری این تشکل در حد شورا و بدون الزام مصوبات آن حمایت میکند و روسیه با اظهارات ضد و نقیض، قاطعیتی برای شکلگیری آن دست کم در برهه زمانی کنونی ابراز نمیدارد. اکثر کارشناسان روسی و اعضای کمیته امور انرژی دوما نیز از حامیان جدی ایجاد اوپک گازی هستند، اما مقامهای رسمی این کشور، موضع دیگری دارند کما اینکه وزیر انرژی روسیه قبلاً اعلام کرده بود روسیه با این نظر مخالف است و نباید به سوی ایجاد یک کارتل گازی حرکت کنیم. در حالیکه تشکیل اوپک گازی این امکان را به مسکو میدهد که نظرات خود را در امر صدور و قیمتگذاری گاز صادراتی به اروپاییها دیکته کند و وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا را افزایش دهد. حساسیت روسیه در این مورد به این علت است که هرگونه پاسخ روشن این کشور، به طور مستقیم بر وضعیت ژئوپولیتیک قدرتهای جهانی تأثیر میگذارد و احتمالاً روسیه برای چنین وضعیتی آمادگی لازم ندارد.
گروه دیگر، کشورهای صنعتی مصرف کننده انرژی و به تبع آنها آژانس بینالمللی انرژی است که وظیفه هماهنگی در سیاستهای مصرف نفت آنها را به عهده دارد و با تشکیل کارتل گازی مخالف هستند. برخی اعضای کنگره آمریکا اعتقاد دارند ایجاد «اوپک گازی» با حضور کشورهایی مانند روسیه و ایران در بلندمدت یک تهدید جدی برای عرضه منابع انرژی جهانی است و علاوه بر تأثیر منفی در روابط مسکو و واشنگتن حتی میتواند امنیت ملی ایالات متحده را به خطر اندازد. اروپا نیز از تشکیل اوپک گازی ناراحت خواهد بود. زیرا این امر میتواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را از 290 دلار به ازای هزار متر مکعب به 400 و حتی 500 دلار افزایش دهد. همچنین رئیس آژانس بینالمللی انرژی عنوان کرده بود، حاکم ساختن مکانیزم کنترل میزان تولید و قیمتگذاری در قراردادهای گازی امکانپذیر نیست.
به طور کلی همانطور که عنوان شد از منظر مصرف کنندگان، تشکیل کارتل تولیدی مطلوب نیست و آینده روشنی را برای آنها ترسیم نمیکند، اما کشورهای صادر کننده گاز به طور کلی با چنین ایدهای موافقند. از نظر اجرایی به دلیل این که اکنون بیشتر قراردادهای گازی بلندمدت است و نمیتوان قیمت آن را خارج از قرارداد تغییر داد و نقل و انتقال گاز نیز از طریق خط لوله صورت میگیرد، کارتل گازی نمیتواند نقش فعالی به عهده داشته باشد. البته موضوعاتی نظیر حجم صادرات و ارائه مکانیزمهایی برای تنظیم قیمت گاز از نکات مورد علاقه اعضا خواهد بود. با توجه به رشد معاملات گاز طبیعی (LNG) که بیش از ۵ برابر رشد معاملات گاز مایع از طریق خط لوله است و از نظر ساختار معاملاتی شبیه نفت است، پیشبینی میشود حجم معاملات گاز مایع در ۱۰ سال آینده در وضعی مشابه معاملات نفت باشد و از این نظر تشکیل اوپک گازی توجیهپذیر خواهد بود. از نظر اقتصادی تشکیل اوپک گازی در کوتاه مدت منافع چندانی برای کشورهای صادر کننده گاز در بر ندارد اما به لحاظ سیاسی و به خصوص برای کشور ما که از جانب آمریکا و متحدانش در معرض فشار انزوا قرار دارد، می تواند به عنوان اهرم خنثی کننده مطرح باشد. بنابراین با توجه به منافع سیاسی و آینده روشن اقتصادی چنین تشکلی، کشور ما باید با پیگیری جدی موضوع، از بانیان اصلی آن باشد.
این مقاله در تاریخ۱۲/۲/۸۷در روزنامه دنیای اقتصاد، در تاریخ۱۴/۲/۸۷در روزنامه همشهری، در تاریخ ۱۶/۲/۸۷ در هفته نامه آتیه، در تاریخ ۴/۲/۸۷ در سایت تخصصی آفتاب و در تاریخ ۷/۲/۸۷ در سایت خبرگزاری اقتصادی ایران توسط اینجانب به چاپ رسیده است.
لطفاً دیدگاه خود را بنویسید